Spis treści

Szantidewa

Bodhiczaria-awatara
czyli
Ścieżka Bodhisattwy

Przekład z języka rosyjskiego: Alicja Godawa
Korekta: Barbara Chojnacka

Rozdział I
Pochwała Bodhiczitty1

  1. Pełen szacunku składam pokłon
    Przed Sugatami2 nierozdzielnymi z Dharmakają,
    Przed ich Szlachetnymi Synami
    Oraz przed wszystkimi godnymi czci.
  2. Krótko wyjaśniam [tu],
    Jak wypełniać ślubowania Synów Sugatów
    Zgodnie ze Słowem Buddy.
  3. Nie jestem mistrzem słowa,
    I wszystko, co powiem, jest już znane.
    Dlatego, nie myśląc o korzyści dla innych3,
    Piszę to, aby lepiej zrozumieć.
  4. Tak bowiem wzmocni się we mnie
    Dążenie, by czynić dobro.
    Może inni szczęśliwcy, mnie podobni,
    Ujrzą te [wiersze] i [również im] przyniosą one pożytek.
  5. Niewiarygodnie trudno uzyskać drogocenne odrodzenie4
    Warunek osiągnięcia najwyższego celu.
    Jeśli teraz nie wykorzystam tej sposobności,
    Kiedy ponownie się nadarzy?
  6. Jak mgnienie błyskawicy rozświetlające
    Nieprzenikniony mrok pochmurnej nocy,
    Tak samo dobra myśl, mocą Buddy,
    Tylko przez chwilę pojawia się na świecie.
  7. Oto dlaczego dobro jest tak wątłe,
    A siła zła — wielka i przerażająca.
    Jakaż więc cnota, poza doskonałą Bodhiczittą,
    Zdolna jest je przezwyciężyć?
  8. Najmądrzejsi z mądrych, pogrążeni w kontemplacji wiele kalp,
    Ujrzeli, że tylko [Bodhiczitta]
    Może pomnożyć radość
    I doprowadzić do wyzwolenia niezliczone rzesze istot.
  9. O wy, pragnący uwolnić się od wszelkich cierpień sansary,
    Przeciąć pasmo nieszczęść żyjących
    I doświadczyć miriad rozkoszy:
    Nie odwracajcie się od Bodhiczitty!
  10. Kiedy Bodhiczitta budzi się
    W spętanych i słabych [istotach, udręczonych] więzieniem życia,
    Obwołują ich „Synami Sugatów”,
    Szacunkiem obdarzają ich bogowie i ludzie.
  11. Bodhiczitta podobna jest do cudownego eliksiru alchemików5,
    Gdyż przeobraża nasze nieczyste ciało
    W bezcenną perłę — Ciało Zwycięzcy.
    Zatem trwajcie przy Bodhiczitcie.
  12. Wskazujący Drogę Światu o nieograniczonych umysłach,
    Dostrzegli jej bezmierną wartość.
    Toteż Wy, pragnący wybawienia od światowych spraw,
    Powinniście jak najmocniej trzymać się Bodhiczitty.
  13. Wszystkie inne cnoty przypominają bananowiec6,
    Giną bowiem po wydaniu swych płodów.
    Ale wieczne drzewo Bodhiczitty owocuje nieprzerwanie,
    Daje wsparcie i rozkwita.
  14. Nawet ten, kto popełnił najgorsze zbrodnie,
    Szybko uwolni się od lęku, opierając się na Bodhiczitcie,
    Będzie jak pod ochroną silnego człowieka.
    Dlaczego nierozumni rezygnują z takiego oparcia?
  15. Jak ogień w końcu kali-jugi,
    [Bodhiczitta] w okamgnieniu obraca w popiół ogrom zła.
    Mądry Pan Maitreja wyjaśnił uczniowi Sudhanie7
    Jej niezmierzone dobrodziejstwa.
  16. W zasadzie należy wiedzieć
    O dwóch Bodhiczittach:
    Bodhiczitcie natchnienia
    I Bodhiczitcie działania8.
  17. Tak, jak rozumiemy różnicę
    Między zamiarem wyruszenia w podróż,
    A samą podróżą,
    Tak mądry rozróżnia te dwie [Bodhiczitty].
  18. Choć wielkie są sansaryczne owoce
    Bodhiczitty natchnienia,
    Nie mogą się one równać z nieprzerwanym potokiem zasług,
    Wypływającym z Bodhiczitty działania.
  19. Jeśli Bodhisattwa utwierdził się w Bodhiczitcie
    I nie zamierza od niej odstąpić
    Dopóki niezliczone istoty bezkresnych światów
    Nie osiągną pełnego wyzwolenia,
  20. To od tej chwili,
    Nawet wówczas, gdy śpi lub ma rozproszony umysł,
    Nie ominie go nieprzerwany strumień zasług,
    Równy przestrzeni nieba.
  21. Przez wzgląd na istoty, skłaniające się ku Hinajanie,
    Sam Tathagata
    Przekonywająco przedstawił to
    W Subahu sutrze9.
  22. Człowiek, który ma dobre zamiary
    I chce uwolnić kogoś choćby
    Od takiej błahostki, jak ból głowy,
    Zyskuje niezmierną zasługę.
  23. Co dopiero mówić o kimś,
    Kto pragnie uciąć bezmierne cierpienia istot
    I obdarzyć je
    Nieograniczonymi dobrodziejstwami?
  24. Czy ojciec i matka
    Mają aż tak dobre intencje?
    Czy mają je bóstwa i prorocy?
    Czyż ma je sam Brahma10?
  25. Jeśli nigdy wcześniej nawet we śnie
    Taki zamiar nie zrodził się w nich
    Nawet dla własnego pożytku,
    Jak może on powstać dla dobra innych?
  26. Intencja, by przynosić pożytek wszystkim żyjącym,
    Która nie pojawia się nawet dla własnej korzyści,
    Jest szczególnie cenną właściwością umysłu,
    Jej narodziny to niebywały cud.
  27. Czyż można ocenić wartość
    Tej drogocennej myśli,
    Lekarstwa na cierpienia świata,
    Źródła jego szczęścia?
  28. Jeśli tylko jedna dobra myśl
    Przewyższa oddawanie czci Buddom,
    Co dopiero mówić o działaniach, podjętych
    Dla pełni szczęścia wszystkich istot?
  29. Przecie one, chcąc uniknąć cierpienia,
    Przeciwnie, zmierzają ku niemu,
    A pragnąc szczęścia,
    Niszczą je w zaślepieniu niczym wróg.
  30. [Bodhisattwa] obdarza radością
    Tych, którzy łakną szczęścia.
    Uwalnia od cierpienia istoty
    Obarczone wieloma bolączkami
  31. I usuwa zaciemnienia.
    Gdzie znaleźć kogoś tak zacnego?
    Gdzie odnaleźć podobnego przyjaciela?
    I z czym porównać jego zasługę?
  32. Jeśli każdy, kto odpłaca dobrem za dobro,
    Godny jest pochwał,
    Cóż dopiero powiedzieć o Bodhisattwie,
    Który czyni dobro, nawet gdy go o to nie proszą?
  33. Na świecie za dobroczyńcę uważa się tego,
    Kto z lekceważeniem da czasem garstce istot
    Nieco zwykłej strawy,
    Co starczy im ledwie na pół dnia.
  34. Cóż powiedzieć o kimś,
    Kto niezrównaną szczęśliwością Sugatów
    Obdarza bezustannie nieprzebraną ilość istot
    I wypełnia wszystkie ich życzenia.
  35. Obrońca Świata rzekł, że każdy, kto pomyśli źle
    O dobroczyńcy — Synu Zwycięzcy,
    Spędzi w piekle tyle kalp,
    Ile nieczystych myśli zrodziło się w jego sercu11.
  36. Tylko czyste intencje
    Rodzą obfite plony.
    Ciężkie przestępstwa przeciw Synowi Zwycięzcy,
    Zwiększają jedynie jego cnoty12.
  37. Nisko kłaniam się temu,
    W kim zrodził się ten klejnot umysłu.
    Szukam schronienia w tym źródle błogości,
    Które uszczęśliwia nawet tych, co mu szkodzą.
Taki jest pierwszy rozdział Bodhiczaria-awatara, zatytułowany Pochwała Bodhiczitty.

Przypisy

1
Bodhiczitta (tyb. byang.chub kyi sems): Dosłownie: „Serce przebudzonego umysłu”. Jedno z podstawowych pojęć Mahajany. W tybetańskiej tradycji Bodhiczitta posiada dwa aspekty: absolutny i względny. Według Gampopy absolutna Bodhiczitta wyraża pustkę, nieoddzielną od współczucia. To niezachwiany, niewyrażalny słowami stan. Względna Bodhiczitta stanowi pewnego rodzaju odzwierciedlenie absolutnej Bodhiczitty. Ma ona dwa poziomy: postanowienie by praktykować sześć paramit i wyzwolić wszystkie istoty z więzienia — sansary (Bodhiczitta natchnienia) i bezpośrednie realizowanie tej drogi (Bodhiczitta działania).
2
Sugata (tyb. bde.gshegs.pa): przydomek Buddy. Główne cechy Sugatów: 1) Sugaci osiągnęli wyzwolenie od zaciemnień, spowodowanych splamieniami umysłu; 2) pojęli najwyższą prawdę — współzależność wszystkich zjawisk; 3) odeszli w Nirwanę i nie powrócą do sansary, gdyż wykorzenili swą duchową niewiedzę, która stanowi zalążek chwytania się „ja”. To właśnie brak duchowej niewiedzy odróżnia Sugatów od Wchodzących w Potok, Raz Powracających i Bodhisattwów; 4) osiągnęli oni całkowite wyzwolenie od śladów karmicznych i tym różnią się od Niepowracających, Szrawaków i Pratiekabuddów (patrz: Bodhicaryâvatâra of Šântideva with the Commentary of Paňjikâ of Prajňâkaramati / Edited by P.L.Vaidya. Buddhist Sanskrit Texts, № 12. Darbhanga: The Mithila Institute of Post-Graduate Studies and Research in Sanskrit Learning, 1960 [Dalej: Paňjikâ]).
3
Ten wers można wyjaśnić w następujący sposób: „Ponieważ moje zdolności są niewielkie, nie myślę, że: «Ta [praca] może przynieść korzyść innym [istotom]»”. (patrz: Paňjikâ)
4
Tyb.: Dal.’byor. Doskonałe warunki istnienia w ludzkiej postaci pozwalają uniknąć ośmiu skrajnie niesprzyjających poziomów istnienia i uzyskać dziesięć pomyślnych warunków, sprzyjających życiu duchowemu. Osiem niesprzyjających poziomów istnienia: 1) odrodzenie się w jednym z piekieł, 2) odrodzenie w świecie głodnych duchów, 3) odrodzenie w świecie zwierząt, 4) odrodzenie w świecie długowiecznych bogów, 5) odrodzenie wśród barbarzyńców w krajach, gdzie Dharma jest nieznana; 6) odrodzenie pod postacią wyznawcy błędnych poglądów o karmie itd., 7) odrodzenie w epoce mroku, w której nie pojawia się żaden Budda, 8) odrodzenie jako fizycznie lub mentalnie upośledzony człowiek. Dziesięć pomyślnych warunków dzieli się na pięć subiektywnych i pięć obiektywnych. Pięć subiektywnych dóbr: 1) uzyskanie ludzkiego ciała, 2) odrodzenie w kraju, w którym znana jest Dharma, 3) posiadanie sprawnych organów zmysłu, 4) karmiczna skłonność do unikania ciężkich przestępstw, 5) wiara w Dharmę. Pięć obiektywnych dóbr: 1) pojawienie się Buddy, 2) głoszenie świętej Dharmy, 3) rozkwit Dharmy, 4) pojawienie się zwolenników Dharmy, 5) przychylne nastawienie do mnichów i praktykujących (patrz: Karma Agwan Jondan Czamtsho: Pochodnia wiary, St. Petersburg: „ORIS”, 1993, s. 83-85; Cze Tshonkapa: Wielki przewodnik na stopniowej ścieżce do Wyzwolenia, St. Petersburg: „Nartang”, 1994, T.2, s. 129-145; Je’Gampopa: Gems of Dharma, Jewels of Freedom, Transl. Ken and Katia Holmes, Altea: Altea Publishing, 1995, s. 14-26).
5
W przekonaniu alchemików eliksir zdolny przemieniać metale w złoto.
6
Tybetańskie słowo chu shing (‘wodne drzewo’) oznacza roślinę, która ginie skoro tylko wyda owoce. Termin ten często tłumaczy się jako ‘banan’ lub ‘bananowiec’, ale nie jest to dobry odpowiednik. Zgodnie ze współczesną terminologią chodzi tu o roślinę jednoroczną.
7
Nauki dane przez Buddę Maitreję Bodhisattwie Sudhanie, przedstawione w Gandawjuha sutrze — w zakończeniu Awatamsaka sutry. W trakcie swoich poszukiwań Sudhana spotyka duchowych przyjaciół, w tym Maitreję, który jest Buddą przyszłości i uosobieniem duchowej przyjaźni. Maitreja szczegółowo opisuje Sudhanie niezmierzoną wartość Bodhiczitty: „O Szlachetny Synu, Bodhiczitta podobna jest nasieniu, [z którego wyrastają] zalety wszystkich Buddów. Podobna jest do pola, bo pomnaża dobre właściwości wszystkich istot. Podobna jest do ziemi, bo cała jest oparciem dla wszystkich. Podobna jest do bóstwa urodzaju, bo całkowicie wybawia istoty od nędzy. Jest jak ojciec, bo niezawodnie chroni wszystkich Bodhisattwów. Można porównać ją do Królowej klejnotów spełniających życzenia, bo wspomaga w osiągnięciu wszystkich celów. Jest jak cenne naczynie, z którego można czerpać pomoc we wszelkich poczynaniach. Szlachetny Synu, te wspaniałe cnoty oraz inne nieprzebrane zalety są chlubą Bodhiczitty”. [Cytat z Gandawjuha sutry, przytoczony w pracy: Thog-me Zang-po: The Ocean of Good Explanation, a Commentary to (Shantideva’s) Guide to the Bodhisattva’s Way of Life (Byang.chub sems.dpa’i spyod.pa.la ‘jug.pa’i ‘grel.pa (legs.par bshad.pa’i rgya.mtsho)), Sarnath, 1974, s. 16 (Dalej: Thog). Szczegóły o Gandawjuha sutrze patrz: D.T.Suzuki: Essays in Zen Buddhism (Third Series). Rider, 1973]
8
W myśl Paňjikậ, s. 11, Bodhiczitta natchnienia [bodhiczitta aspiracji] (sanskr. praňidhi-citta) jest stanem umysłu, w którym powstała tendencja, ale nie towarzyszy jej praktyka szczodrości i innych paramit. Przykładem może być pierwsza myśl, wyrażona w postaci modlitwy: „Tak, więc stanę się Buddą, aby ochronić cały świat”. Bodhiczitta działania wyraża stan umysłu, który skoncentrowany jest na poczynaniach prowadzących do zgromadzenia zasługi (sanskr. puņya) i wiedzy (sanskr. jňâna).
9
Subahu sutra to dzieło kanoniczne, zbiór mahajańskich sutr Ratnakuta. „Jeśli człowiek rozwinął w sobie wytrwałość w dążeniu do tego, by przynosić szczęście i pożytek niezliczonej ilości istot, to nieskończenie wielka wartość tego zamysłu — sprawiająca że pamięta o wszystkich żyjących — dniem i nocą będzie rosnąć, zwielokrotniać się i będzie nastawiona na jego natychmiastową realizację, nawet wówczas, gdy nieświadomość lub sen zawładnie jego umysłem”.
10
Według Paňjikâ, str. 14, pod pojęciem „bóstwa” rozumie się wedyjskich bogów — Some, Warunę i innych, pod pojęciem „prorocy” — indyjskich mędrców Wasziszthę, Gautamę i innych, a nazwa „Brahma” oznacza twórcę świata zgodnie z hinduistyczną koncepcją stworzenia wszechświata.
11
Prasanta Viniscaja sutra: „O Mandżuszri, ile gniewnych i nikczemnych zamysłów zatai jeden Bodhisattwa przeciw drugiemu, tyle kalp spędzi w piekle. Przywdziej więc zbroję”. (Thog, s. 22).
12
Tyb.: „Gdy wielka siła skierowana jest przeciwko Synom Zwycięzców, na zło nie odpowiadają złem, wręcz przeciwnie, ich cnoty wzrastają”.
mahajana.net