Spis treści

Słownik

Słownik ma stanowić pomoc dla tych czytelników, którzy nie są zaznajomieni ze słownictwem buddyjskim. Dążono do prostoty definicji, które niekoniecznie są kompletne.

AGAMY

Sutry Małego Pojazdu.

ANUTTARASAMJAKSAMBODHI

Najwyższe, Właściwe i Równe Oświecenie. Najwyższe oświecenie, osiągane przez Buddów.

ARHAT

jeden z owoców ścieżki pielęgnacji. Arhatowie osiągnęli ustanie niezależnych od woli fizycznych narodzin i śmierci. Ten termin ma trzy następujące znaczenia:

1. Godny ofiar.
2. Zabójca złodziei. Arhatowie zabili złodziei, cierpienia i wypływów.
3. Nienarodzony. Arhat powstrzymuje powstawanie dharm.

ASAMKJEJA

niepoliczalny. Niezwykle wielka liczba.

AWALOKITEŚWARA

jeden z głównych Bodhisattwów. Jego imię znaczy: Ten, Który Kontempluje Dźwięki Świata i Ten, Który Kontempluje Wszechwładzę. Po chińsku nazywa się Kuan Jin lub Kuan Szih Jin, po tybetańsku Czenrezig, po japońsku Kandzeon, po koreańsku Kuan Sem.

BHIKSZU

mnich, który otrzymał przekaz pełnego kodeksu reguł bhikszu (227-250 – zależnie od układu tekstu). Bhikszu i bhikszunie, a także odpowiednio nowicjusze i nowicjuszki, są jedynymi członkami Sanghi jak zostało ustanowione przez Buddę.

BHIKSZUNI

żeńska forma od bhikszu.

BODHI

oświecenie.

BODHISATTWA

od Bodhi oświecenie i Sattwa istota. Bodhisattwa więc jest istotą oświeconą, tzn. tym, który postanowił osiągnąć oświecenie dla siebie i dla wszystkich żyjących istot.

BRAMIN

członek najwyższej kasty hinduskiej.

BUDDA

od Budh budzić się. Przebudzony. Ten, który osiągnął Ostateczne, Właściwe i Równe Oświecenie. Potencjalna możliwość zostania Buddą wrodzona jest wszystkim istotom. Dopóki jest niezrealizowana, one pozostają istotami; kiedy zostaje zrealizowana, stają się Buddami. Istnieje nieskończona liczba Buddów.

CZI LI CZIA

klasa duchów ognia.

CZI LI SZE

klasa duchów ognia.

DEWADATTA

kuzyn i rywal Buddy, który stale usiłował negować jego nauki i tworzyć rozłamy w Sandze. Próbował zasypać Buddę pod lawiną i udało mu się skaleczyć palec u nogi Buddy. Za przelanie krwi Buddy żywcem wpadł do piekieł.

DHARMA

prawo, zasada, metoda, norma. Jedno z kluczowych pojęć buddyzmu; ma wiele znaczeń:

1. Nauka Buddy, na zachodzie zwana buddyzmem. W języku chińskim i w sanskrycie zwana Dharmą Buddy, lub prościej Dharmą
2. Specyficzny element psychofizycznego istnienia. Jest ich zwykle sto w Wielkim Pojeździe i od 72 do 86 w różnych tradycjach Hinajany. Sarwastiwadini wymieniają ich 75
3. Jedna z metod pielęgnacji, podjęta przez aspirantów, którzy chcą uzyskać święte rezultaty osiągane dzięki praktyce Dharmy Buddy. W takim podejściu recytacja sutr, odprawianie ceremonii, praktykowanie medytacji, recytowanie imion Buddów itd. wszystkie są dharmami.

DHJANA

praktyka pielęgnowania myśli i wglądu, która prowadzi do rozwoju wyższych stanów mentalnych. Nie jest to po prostu próżne dumanie czy stan koncentracji, gdyż wymaga dyscypliny, która jasno i wyczerpująco opisana jest w sutrach. Często termin ten błędnie tłumaczony jest jako medytacja. Medytacja w zachodnim rozumieniu jest procesem intelektualnym. Dhajana jest jednocześnie i procesem, i stanem, który ma niewiele wspólnego z konwencjonalnym myśleniem intelektualnym.

DHUTA

praktyki ascetyczne, które mogą być dobrowolnie podjęte przez podążających drogą pielęgnacji. Tradycyjnie jest ich dwanaście lub trzynaście.

DZIEWIĘĆ SFER DHARMY

dziewięć sfer istnienia. Są to sfery dharmy:

1. Bodhisattwów,
2. Oświeconych do Warunków,
3. Słuchających Dźwięku,
4. Bogów,
5. Ludzi,
6. Asurów,
7. Zwierząt,
8. Głodnych Duchów, oraz
9. Istot Piekielnych.

DŻAMBUDWIPA

jeden z czterech kontynentów w tym systemie świata. Znajduje się na południu, ma kształt trójkąta i jest miejscem, gdzie żyjemy.

GAJ DŻETA

zagajnik ulokowany w parku w Śvawasti, który kupiec Anathapindada podarował Buddzie. Zagajnik należał do księcia Dżety, który ofiarował go Buddzie. Budda miał w nim swoją salę wykładową i wygłosił tam wiele sutr.

JAKSZA

rodzaj ducha, który podróżuje z niezwykłą prędkością. Jaksze, ze względu na swą szybkość, służą jako posłańcy pomiędzy różnymi częściami świata.

KALPA

eon. Mają one różną długość. Podstawowa kalpa ma 139650 lat. Tysiąc takich kalp tworzy małą kalpę. Dwadzieścia małych kalp składa się na średnią kalpę. Cztery średnie kalpy tworzą wielką kalpę. Czas istnienia systemu świata wynosi cztery wielkie kalpy.

KARMA

czyny. Z sanskrytu kr czynić. Karma nie oznacza przeznaczenia. Oznacza czyny, które sami popełniamy i zapłatę, którą one nam przynoszą.

KWIAT LOTOSU

Czas Nirwany Sutra Cudownej Dharmy Lotosu i Sutra Nirwany są ostatecznymi naukami Wielkiego Pojazdu. Budda wygłaszał te sutry podczas ośmiu ostatnich lat swego nauczania. Sutra Bodhisattwy Ksitigarbhy była wygłaszana pomiędzy tymi dwiema. Pełne objaśnienie Sutry Cudownej Dharmy Kwiatu Lotosu można znaleźć w wykładach mistrza Tu Lun, przełożonych przez Mistrza Dharmy Heng Cziena.

LI MEI

szeroka kategoria obejmująca różne duchy natury, które powstają z emanacji drzew, skał, gór itd. Są one złośliwe i posiadają potężne moce duchowe. Odpowiadają takim istotom jak trolle, biesy i maleńkie ludziki w ich bardziej nieprzyjemnych i przewrotnych chwilach! Takie istoty często spełniają życzenia i odpowiadają na prośby z taką skutecznością, że wprowadzają ludzi w błąd i skłaniają ich do składania im ofiar.

MAHASATTWA

określenie wielkich Bodhisattwów. Dosł. Wielka Istota

MANTRA

SURANGAMA niezwykle potężna dharani stanowiąca jądro Sutry Surangamy. Ta dharani jest jedną z kluczowych dharm, których naucza Mistrz Hua i jest najskuteczniejszą bronią przeciw demonom i złym siłom.

MANDZIUŚRI

jeden z największych Bodhisattwów. Znany jest jako najdoskonalszy w mądrości.

MISTRZ DHARMY

nauczyciel Dharmy. Tytuł grzecznościowy używany przez członków Sanghi.

NAJUTA

niezwykle wielka liczba.

NIEWIEDZA

fundamentalny błąd, który wywołuje istnienie. To słowo nie posiada tutaj swego potocznego znaczenia jako bycie nieświadomym czegoś. Niewiedza oznacza najbardziej podstawową przyczynę powstawania rozróżnień. Jest to początkowa percepcja zarówno istnienia, jak i nieistnienia, podczas gdy w rzeczywistości nie ma ani jednego, ani drugiego. Temat ten jest bardzo szeroko rozwinięty w Sutrze Surangama i w Mahajanaśraddhotpadasiastra Aśwagoszy.

NIRWANA

doskonały spokój urzeczywistniany przez oświeconych mędrców. Jest kilka typów Nirwany, z których każdy osiągany jest przez mędrców, na określonym poziomie.

OBRACAJĄCY KOŁEM KRÓL

władający światem monarcha, który używa swej władzy, by wspomóc obracanie koła Dharmy na całym świecie.

OPUŚCIĆ DOM

wyrzec się życia rodzinnego i poświęcić się całkowicie Dharmie Buddy.

OŚWIECONY DO WARUNKÓW

zob. PRATJEKABUDDOWIE.

PARAMITA

przekroczenie. Jest sześć, czasem dziesięć praktyk, które służą do przeprawienia się z tego brzegu życia i śmierci na drugi brzeg Nirwany. Paramity są fundamentem praktyki Bodhisattwy.

POTRÓJNY KLEJNOT

Budda, Dharma i Sangha.

POTRÓJNY ŚWIAT

sfera pragnienia, sfera formy i sfera bezforemna.

PRANIDHANA

ślubowanie, postanowienie. Częścią podstawowego wyposażenia w pielęgnowaniu ścieżki Bodhisattwy są ślubowania. Bodhisattwa Ksitigarbha znany jest jako najdoskonalszy w mocy swych ślubowań.

PRATJEKABUDDOWIE

ci, którzy osiągają oświecenie poprzez kontemplowanie ogniw łańcucha przyczynowości. Odnosi się to szczególnie do dwunastu ogniw uwarunkowanego współstwarzania.

SAHA

nazwa systemu świata, w którym żyjemy. Oznacza to zdolny do zniesienia, ponieważ istoty z tego świata są zdolne do wytrzymania wielu cierpień.

SAMADHI

zdrowy stan wglądu, osiągany poprzez praktykowanie różnych drzwi dharmy. Istnieje wiele rodzajów samadhi.

SANGHA

społeczność uczniów Buddy, którzy porzucili życie rodzinne i otrzymali tradycyjne wyświęcenie, według procedury ustanowionej przez Buddę.

SFERA BEZFOREMNA

trzecia z trzech sfer. Charakteryzuje się brakiem jakiejkolwiek formy w ogóle. Zamieszkują ją wyżsi bogowie i mędrcy.

SFERA FORMY

druga z trzech sfer. Charakteryzuje się obecnością formy, ale brakiem pragnienia. Zamieszkują ją liczne boskie istoty różnego stopnia i rodzaju.

SFERA PRAGNIENIA

najniższa w trzyczęściowym podziale świata. W jej obręb wchodzą istoty od piekieł aż do sześciu pierwszych sfer bogów i charakteryzuje się obecnością niskich pragnień. Obejmuje sferę ludzi.

SIAKRA

główny bóg nieba Trajastrimsia, znany także jako Indra.

SIASTRA

druga z trzech części kanonu. Składa się z rozpraw i wybranych pism dotyczących Dharmy, które napisali ludzie, objaśniający różne teorie i interpretacje materiału znajdującego się w sutrach. Siastry zajmują się mądrością.

SKANDHA

składniki całej psycho-fizycznej istoty, którą błędnie traktujemy jako osobowość. Skandhy składają się z nieosobowych elementów zwanych dharmami. Pięcioma skandhami są forma, uczucie, konceptualizacja, impulsy kształtujące i świadomość.

SŁUCHAJĄCY DŹWIĘKU

Śrawakowie, uczniowie Buddy z Małego Pojazdu, zwani tak, gdyż słyszą dźwięk głosu Buddy i rozumieją Drogę.

SUMERU

góra stanowiąca oś każdego systemu świata.

SUTRA

pierwsza z trzech części kanonu, która składa się z mów Buddy lub różnych członków zgromadzenia, opierających się na autorytecie Buddy.

ŚRAMANA

bhikszu. To słowo objaśnia się jako pilnie zmierzający do spokoju. Śramana pilnie kultywuje moralność, samadhi i mądrość oraz uspokaja chciwość, gniew i głupotę.

TRZY TYSIĄCE WIELKICH TYSIĘCZNYCH ŚWIATÓW

jeden świat składa się z jednej Góry Sumeru, jednego słońca, jednego księżyca, czterech wielkich kontynentów różnych mórz i oceanów, które je okalają. Tysiąc takich światów tworzy mały tysiącświatowy system. Tysiąc małych tysiącświatowych systemów tworzy średni tysiącświatowy system świata. Z kolei tysiąc średnich tysiącświatowych systemów tworzy wielki tysiącświatowy system. Taki system światów zwykle określa się jako trzy tysiące wielkich tysiącświatowych systemów, aby wskazać, że składa się on z mniejszych systemów.

UPASAKA

człowiek świecki, który przyjął schronienie w Potrójnym Klejnocie.

UPASIKA

żeńska forma od upasaki.

WANG LIANG

zob. LI MEI.

WINAJA

trzecia z trzech części kanonu. Składa się z reguł dyscypliny i treningu. Winaja zajmuje się moralnością.

WYPŁYWY

sanskr. aśwara. Wszystko, co służy do odciągnięcia istot od ich wrodzonej natury Buddy. Nazywane są w ten sposób dlatego, że zwracają energię i uwagę na zewnątrz zamiast do wnętrza. Kładzie się im kres poprzez praktykę potrójnych studiów niewypływów, tzn. moralności, samadhi i mądrości.