Żmije
(Āsīvisasuttaṃ; SN 35.197)
Słyszałem, że pewnego razu Błogosławiony przebywał w pobliżu Sawatthi, w Gaju Dżety. Zwrócił się wtedy do mnichów:
– Mnisi, wyobraźcie sobie cztery wielce kąśliwe żmije o straszliwym jadzie. Przychodzi człowiek, który pragnie żyć, nie pragnie umierać, pragnie szczęścia i nienawidzi bólu. Ludzie zaś mówią: „Dobry człowieku, te oto cztery wielce kąśliwe żmije o straszliwym jadzie są twoje. Od czasu do czasu muszą być podnoszone, od czasu do czasu muszą być kąpane, od czasu do czasu muszą być karmione, od czasu do czasu muszą być odkładane, by mogły odpocząć. Jeśli którakolwiek z tych żmij rozzłości się na ciebie, czeka cię śmierć lub cierpienie podobne do śmierci. Zrób to, co według ciebie należy zrobić!”
Wówczas człowiek przestraszy się czterech wielce kąśliwych żmij o straszliwym jadzie i ucieknie w tę lub inną stronę. Mówią mu wtedy: „Dobry człowieku, twoim tropem podąża pięciu wrogich oprawców, [którzy myślą:] ‘Jeśli go spotkamy, zabijemy go od razu’. Zrób to, co według ciebie należy zrobić!”
Wówczas człowiek przestraszy się czterech wielce kąśliwych żmij o straszliwym jadzie i pięciu wrogich oprawców i ucieknie w tę lub inną stronę. Mówią mu wtedy: „Dobry człowieku, twoim tropem podąża szósty oprawca-towarzysz podróży z uniesionym mieczem, [który myśli:] ‘Jeśli go spotkam, zabiję go od razu’. Zrób to, co według ciebie należy zrobić!”
Wówczas człowiek przestraszy się czterech wielce kąśliwych żmij o straszliwym jadzie, pięciu wrogich oprawców i szóstego oprawcy-towarzysza podróży z uniesionym mieczem i ucieknie w tę lub inną stronę. Widzi wtedy pustą wioskę. Do któregokolwiek domu nie by nie wszedł, będzie on opuszczony. Którekolwiek naczynie by nie wziął do ręki, będzie porzucone, puste i próżne, gdy je chwyci. Mówią mu: „Dobry człowieku, w tej właśnie chwili bandyci plądrujący osady wkraczają do tej wioski. Zrób to, co według ciebie należy zrobić!”
Wówczas człowiek przestraszy się czterech wielce kąśliwych żmij o straszliwym jadzie, pięciu wrogich oprawców, szóstego oprawcy-towarzysza podróży z uniesionym mieczem i bandytów plądrujących osady i ucieknie w tę lub inną stronę. Widzi wtedy wielką wodę, bliski brzeg – niepewny i niebezpieczny, daleki brzeg – pewny i pozbawiony niebezpieczeństwa, lecz nigdzie nie ma łodzi, ni mostu łączącego oba brzegi. [Myśli wówczas:] „A jeśli zbiorę trawę, patyki, gałęzie i liście, zwiążę je razem tworząc tratwę i przepłynę na bezpieczny drugi brzeg polegając na tratwie i wysiłku moich rąk i nóg?” Wtedy człowiek zbiera trawę, patyki, gałęzie i liście, wiąże je razem tworząc tratwę i przepływa na bezpieczny drugi brzeg polegając na tratwie i wysiłku swoich rąk i nóg. Gdy przekroczy wielką wodę i uda się na drugi brzeg, staje na suchym lądzie, brahman.
Mnisi, uczyniłem to porównanie, by przekazać znaczenie. A oto znaczenie: „cztery wielce kąśliwe żmije o straszliwym jadzie” oznaczają cztery wielkie byty: domenę ziemi, domenę wody, domenę ognia i domenę wiatru. „Pięciu wrogich oprawców” oznacza pięć czynników lgnięcia: czynnik lgnięcia formy, czynnik lgnięcia uczucia, czynnik lgnięcia wyobrażeń, czynnik lgnięcia usposobień i czynnik lgnięcia świadomości. „Szósty oprawca-towarzysz podróży z uniesionym mieczem” oznacza żądzę i przyjemność.
„Pusta wioska” oznacza sześć wewnętrznych zmysłów. Jeśli mądry, zdatny i bystry człowiek bada je z punktu widzenia oka, okazują się być opuszczone, puste i próżne. Jeśli bada je z punktu widzenia ucha, okazują się być opuszczone, puste i próżne. Jeśli bada je z punktu widzenia nosa, okazują się być opuszczone, puste i próżne. Jeśli bada je z punktu widzenia języka, okazują się być opuszczone, puste i próżne. Jeśli bada je z punktu widzenia ciała, okazują się być opuszczone, puste i próżne. Jeśli bada je z punktu widzenia umysłu, okazują się być opuszczone, puste o próżne. „Bandyci plądrujący osady” oznaczają sześć zewnętrznych zmysłów. Oko jest atakowane miłymi i niemiłymi formami. Ucho jest atakowane miłymi i niemiłymi dźwiękami. Nos jest atakowany miłymi i niemiłymi woniami. Język jest atakowany miłymi i niemiłymi smakami. Ciało jest atakowane miłymi i niemiłymi wrażeniami dotykowymi. Umysł jest atakowany miłymi i niemiłymi pojęciami.
„Wielka woda” oznacza czworaką powódź: powódź zmysłowości, powódź powstawania, powódź poglądów i powódź niewiedzy.
„Bliski brzeg” oznacza rozpoznawanie siebie. „Daleki brzeg” oznacza Nieograniczone. „Tratwa” oznacza Szlachetną Ośmioraką Ścieżkę: właściwy pogląd, właściwe postanowienie, właściwą mowę, właściwe działanie, właściwe życie, właściwą uważność i właściwe skupienie. „Wysiłek swoich rąk i nóg” oznacza podjęcie postanowienia. „Człowiek, który przekroczy wielką wodę, uda się na drugi brzeg i stanie na suchym lądzie, brahman” oznacza arhanta.
