Spis treści

Szantidewa

Bodhiczaria-awatara
czyli
Ścieżka Bodhisattwy

Przekład z języka rosyjskiego: Alicja Godawa
Korekta: Barbara Chojnacka

Rozdział VI
Paramita cierpliwości¹

1. Jakiekolwiek zasługi
   Zgromadzilibyśmy przez tysiąc kalp,
   Czy to pokłony, czy ofiary dla Sugatów²,
   Nagły wybuch gniewu może wszystko zniweczyć.
2. Nie ma zła gorszego niż nienawiść
   I poświęcenia większego niż cierpliwość³.
   Dlatego pilnie ćwicz się w cierpliwości,
   Korzystając z wszelkich sposobów.
3. Umysł nie doświadczy spokoju,
   Nie znajdzie szczęścia ni radości,
   Nie zazna snu, utraci stabilność,
   Jeśli gniew przeszywa serce.
4. Człowiek przepełniony nienawiścią
   Może nawet zginąć z rąk tych,
   Których obdarza
   Bogactwem i zaszczytami.
5. Bliscy i przyjaciele pełni będą obaw,
   Nawet gdy doświadczą jego szczodrości, nie będą mu oddani.
   Słowem — nic nie da szczęścia
   Gniewnemu człowiekowi.
6. Każdy, kto rozpozna wroga w gniewie,
   Który powoduje takie cierpienia,
   I pokona go w uporczywej walce,
   Zazna szczęścia i tutaj, i w innych światach.
7. Niezadowolenie rodzące się we mnie,
   Kiedy coś dzieje się wbrew mojej woli,
   Lub przeszkadza w spełnieniu moich pragnień,
   To strawa dla niszczącego mnie gniewu.
8. Dlatego muszę pozbawić strawy
   Tego nieprzyjaciela,
   Bo to właśnie on
   Przysparza mi kłopotów.
9. Cokolwiek przyniesie los
   Niech niezmienna będzie moja radość,
   Gdyż strapiony nie osiągnę celu,
   I zaprzepaszczę swój potencjał.
10. Po co się martwić,
    Jeśli wszystko można jeszcze naprawić?
    Po co się martwić,
    Jeśli niczego naprawić już nie można⁴?
11. Ani sobie, ani swoim przyjaciołom
    Nie życzysz cierpienia i wzgardy,
    Hańby i zniewag.
    Wrogom — wręcz odwrotnie.
12. Niech niezachwiany będzie mój umysł!
    Przyczyn szczęścia jest niewiele,
    Przyczyn cierpienia bez liku,
    Ale bez cierpień nie
    uwolnię się z kołowrotu życia.
13. Asceci z Karnatu i synowie bogini Kali
    Na darmo ofiarowują swe ciała na stos i pod miecz⁵.
    A mnie zbraknąć miałoby odwagi
    W dążeniu do Oświecenia?
14. Nie ma nic, czego stopniowo nie można się nauczyć⁶.
    Gdy nawykniesz do przezwyciężania
    Drobnych cierpień,
    Zdołasz wytrzymać wielkie męki.
15. Czyż nie uważasz za błahostki
    Takich cierpień,
    Jak ukąszenia żuków, gzów i komarów⁷,
    Pragnienie, głód i wysypka na skórze?
16. Znoś cierpliwie
    Upał i chłód, wiatr i deszcz,
    Podróże i choroby, przemoc i niewolę,
    Bo inaczej twoje cierpienia będą się mnożyć.
17. Jedni, widząc własną krew,
    Nabierają szczególnej odwagi i opanowania.
    Inni zaś, widząc krew cudzą,
    Tracą przytomność.
18. Zarówno opanowanie, jak i małoduszność
    Biorą początek w umyśle.
    Nie poddawaj się więc cierpieniom
    I przezwyciężaj swój ból.
19. Nawet cierpiąc mędrcy zachowują
    Jasny i niezmącony umysł.
    W żadnej bitwie nie brak udręki,
    Bo to starcie z zaciemnieniami⁸.
20. Bohaterami zwą tych, którzy
    Nie zważając na cierpienia,
    Pokonują swych wrogów — nienawiść i pożądanie.
    Zaś pozostali tracą tylko siły.
21. Cierpienie ma również dobre strony,
    Poskramia naszą dumę,
    Budzi współczucie do wszystkich istot w sansarze,
    Lęk przed upadkiem i dążenie ku Zwycięzcom⁹.
22. Jeżeli nie jestem zły na żółtaczkę,
    Przyczynę straszliwych męczarni,
    Czegóż miałbym złościć się na żyjących,
    Skoro i oni padli ofiarą uwarunkowań?
23. Chociaż nikt nie chce chorować,
    Choroby wciąż nas nękają.
    Podobnie jest z gniewem: nikt go nie chce,
    A on wybucha wbrew naszej woli¹⁰.
24. Ludzie nie myślą: „O, rozgniewam się”,
    Bezwiednie wpadają w szał.
    Tak samo wybucha gniew,
    Bez zamysłu: „Oto powstanę”.
25. Całe zło tego świata
    I wszystkie zgryzoty
    Powstają z powodu uwarunkowań.
    Nic nie pojawia się samo z siebie.
26. Zaistniałe warunki
    Nie są zamierzeniem:
    „Niech powstanie...”
    Ani ich efekt
    Nie jest zamierzeniem: „Niech się stanę...”
27. To, co wydaje się pramaterią¹¹,
    I to, co opisywane jest jako „ja”,
    Nie przychodzi na świat z myślą:
    „Oto powstanę”.
28. Skoro nie powstają, to i nie istnieją,
    Jakże mogą chcieć się pojawić?
    Gdyby [„ja”] było stale związane
    z obiektami [postrzegania]
    [Związek] ten nigdy by się nie kończył.
29. Gdyby atman był wieczny¹²,
    Byłby bierny jak przestrzeń.
    I nawet gdyby znalazł się w innych warunkach,
    Jaką aktywność on, niezmienny — mógłby podjąć?
30. Jak atman może działać,
    Jeśli w chwili działania jest taki, jak był?
    Jeśli więc wykonuje on działanie siłą związku [z czymś innym],
    To czy jest przyczyną [działania]?
31. Wszystko więc zależy od określonych [przyczyn],
    Które również od czegoś zależą.
    Po co, zrozumiawszy to, gniewać się
    Na zjawiska podobne do miraży?
32. Czy więc poskramianie gniewu jest głupie,
    Kto i co miałoby go okiełznać¹³?
    Jest rozsądne, bo cierpienie odcina się¹⁴
    Siłą współzależnego powstawania.
33. Dlatego widząc wroga lub przyjaciela,
    Który dokonuje występnego czynu,
    Zachowam niezmącony spokój,
    Pamiętając, że: „To rezultat uwarunkowań”.
34. Gdyby wszystkie pragnienia
    Spełniały się, wówczas
    Nikt nie doznawałby cierpień,
    Bo któż chciałby cierpieć?
35. Ludzie przez brak uwagi,
    Ranią swe ciała o ostre przedmioty.
    A pragnąc zdobyć kobiety i bogactwa,
    Stają się zaciekli, tracą apetyt.
36. Są i tacy, którzy wieszają się,
    Rzucają ze skał w przepaść,
    Zażywają trujących i szkodliwych substancji,
    Unicestwiają się niewłaściwym działaniem.
37. Jeśli pod wpływem zaciemnień
    Pozbawiają życia nawet swe drogocenne „ja”,
    To jak mogą nie wyrządzać szkody
    Ciałom innych czujących istot?
38. Nawet jeśli nie współczujesz tym,
    Którzy, zniewoleni zaciemnieniami,
    Popełniają samobójstwo,
    To czy możesz gniewać się na nich?
39. Jeśli natura niedojrzałych istot
    Sprawia, że przysparzają one zła innym,
    To gniew na nie jest tak samo niedorzeczny
    Jak złość na ogień za to, że parzy.
40. Jeżeli wady tych istot są przypadkowe,
    Zaś one same są dobre z natury,
    To gniew na nie jest równie niedorzeczny,
    Jak złość na niebo za to, że zasnuwa je dym.
41. Wściekam się nie na kij, powód mojego bólu,
    Lecz na tego, kto mnie nim okłada.
    Skoro jednak powoduje nim nienawiść —
    Na nią powinienem się złościć.
42. W przeszłości sprawiałem
    Taki sam ból innym istotom
    I jeśli teraz one mi szkodzą,
    Sam sobie na to zasłużyłem.
43. Miecz wroga i moje ciało —
    Oto dwie przyczyny cierpienia.
    Na kogo więc mam obrócić swój gniew:
    Na miecz, w jego dłoni, czy na ciało, które sam noszę?
44. To ciało jest jak bolesny wrzód,
    Dotknięć wytrzymać nie sposób.
    Jeśli w zaślepieniu trzymam się go kurczowo,
    Kogo mam winić, gdy przeszywa je ból?
45. Jestem głupcem — nie chcę cierpieć,
    A pragnę przyczyn cierpienia.
    Jeśli więc cierpię z powodu moich wad,
    Jakże mogę być zły na innych?
46. Swoimi postępkami wywołałem ten [ból],
    I las drzew z liśćmi — mieczami,
    I ptaki piekielnych światów¹⁵,
    Na kogo zatem mam się gniewać?
47. Moje własne czyny
    Sprawiają, że inni mi szkodzą.
    Z powodu moich działań idą oni w krainy piekieł.
    Czyż nie jestem ich zgubą?
48. Dzięki nim pozbywam się
    Licznych wad, rozwijam cierpliwość,
    A oni przeze mnie pogrążają się na wieki
    W przerażających światach piekielnych.
49. Krzywdzę ich,
    Chociaż mi pomagają.
    Dlaczego więc, postępując tak podle,
    Gniewasz się jeszcze, zajadły umyśle?
50. Jeśli mam czyste myśli,
    Wyzwalam się z piekielnych światów.
    Sam więc potrafię się uchronić,
    Ale jak ocalić inne istoty?
51. Jeśli na zło odpowiem złem,
    Im to nie pomoże,
    Ja zaś naruszę normy etyczne
    I po prawdziwym poświęceniu nie będzie ni śladu.
52. Skoro umysł jest bezcielesny
    Nikt nie zdoła mu zaszkodzić.
    To z powodu przywiązania do ciała
    Targają nim cierpienia.
53. Ani pogarda, ani złe słowa,
    Ani hańba
    Nie szkodzą temu ciału.
    Czemu zatem umysł tak szaleje?
54. Ani w tym, ani w kolejnym życiu
    Wrogość innych istot
    Nie zdoła mnie zniszczyć.
    Czemu zatem tak od niej uciekam?
55. Czy nie dlatego, że ich niechęć
    Przeszkadza mi zbić majątek?
    I tak wszystko, co posiadam, przepadnie
    I pozostaną mi tylko moje wady.
56. Byłoby lepiej umrzeć już dziś
    Niż przeżyć długie i niegodziwe życie.
    Przecież nawet długowiecznych
    Nie ominie cierpienie śmierci.
57. Przypuśćmy, że ktoś budzi się ze snu,
    W którym był szczęśliwy przez sto lat,
    A ktoś inny budzi się ze snu,
    W którym był szczęśliwy ledwie jedną chwilę.
58. Kiedy obaj się przebudzą,
    Czy powróci błogość?
    Tak samo życie, krótkie jest czy długie,
    W chwili śmierci urwie się.
59. Nawet jeśli zgromadzę wiele dóbr
    I spędzę beztrosko długie lata,
    Zejdę z [tego świata] nagi,
    Z pustymi rękoma i bez odzienia.
60. Korzystając z majątku
    Mogę wykorzenić złe nawyki i zebrać zasługi.
    Ale jeśli z tego powodu stanę się gniewny,
    Czyż zasługa nie przepadnie i nie przybędzie mi wad?
61. Tym sposobem moje życie
    Straci wszelką wartość.
    No bo jaki sens ma życie kogoś,
    Kto ciągle postępuje niewłaściwie?
62. Jeśli irytują cię oszczercy
    Bo sprawiają, że inni stronią od ciebie,
    To dlaczego nie oburzasz się
    Kiedy oczerniają innych?
63. Jeżeli cierpliwie znosisz
    Plotki o innych,
    To czemu nie możesz znieść złych słów o sobie,
    Przecież mówią one o powstawaniu zaciemnień?
64. Niemądrze jest gniewać się na ludzi
    Co znieważają i oczerniają
    Wizerunki, stupy i świętą Dharmę,
    Bowiem nie można zaszkodzić Buddom i Bodhisattwom.
65. Jak już wcześniej powiedziano,
    Nie pozwalaj sobie na gniew wobec tych,
    Którzy szkodzą nauczycielom, bliskim i przyjaciołom,
    Zrozum, że wynika to z siły uwarunkowań.
66. Ożywione i nieożywione
    Rani czujące istoty.
    Dlaczego czujesz urazę tylko do żywych?
    Znoś cierpliwie każde nieszczęście.
67. Jeden z niewiedzy czyni zło,
    A drugi z niewiedzy wpada w gniew,
    Którego nazwiemy nieskazitelnym,
    A którego nikczemnikiem?
68. Po co robiłem kiedyś takie rzeczy,
    Za które inni teraz mnie krzywdzą?
    Wszyscy zbierają owoce swoich czynów,
    Kim jestem, że chcę to zmienić?
69. Rozumiejąc to,
    Powinienem gorliwie czynić dobro,
    Aby wszystkie istoty wzajemnie
    Darzyły się miłością.
70. Gdy ogień zajmie jeden dom
    I gotów przerzucić się na drugi,
    Usuwa się słomę i wszystko,
    Co sprzyja pożodze.
71. Podobnie dzieje się, gdy płomienie nienawiści
    Ogarną umysł z powodu jego przywiązania.
    Odrzuć je, nie zwlekaj,
    W obawie, że zasługi twoje spłoną.
72. Czy to dobrze, gdy gotowemu na śmierć
    Odejmą tylko dłoń?
    A jeśli za cenę ziemskich cierpień wybawisz się od piekła,
    Czy to dobrze?
73. Jeśli przezwyciężenie drobnych cierpień
    Tego życia jest ponad twoje siły,
    Dlaczego nie odrzucisz gniewu,
    Źródła piekielnych męczarni?
74. Z powodu gniewu¹⁶
    Tysiące razy płonąłem w piekle,
    Ale nie przyniosło to pożytku
    Ani mnie, ani innym.
75. Cierpienia [tego życia] nie mogą się równać z [mękami piekieł]
    I przynoszą wielkie korzyści.
    Trzeba mi tylko cieszyć się z takiego cierpienia,
    Ponieważ uwalnia wszystkich od męki.
76. Kiedy ktoś doznaje radości i szczęścia,
    Wychwalając zalety innych istot,
    Dlaczego i ty, o umyśle, nie cieszysz się,
    Sławiąc ich?
77. Radość, której doświadczasz [chwaląc inne istoty],
    To źródło czystego zadowolenia.
    Nie bronią jej Doskonali.
    To najlepszy sposób, by przyciągnąć innych.
78. Jeśli nie chcesz być świadkiem szczęścia innych,
    Sądząc, że jest ono tylko ich udziałem,
    Przestań im płacić i dawać prezenty,
    Ale pamiętaj, że źle to wpłynie na przejawione i nieprzejawione¹⁷.
79. Kiedy wychwalają twoje zalety,
    Pragniesz dzielić twe szczęście z innymi.
    Ale kiedy chwalą innych,
    Sam nie jesteś zdolny do radości.
80. Życząc szczęścia wszystkim istotom
    Wzbudziłeś Bodhiczittę.
    Jakże więc możesz być zły,
    Kiedy one same znajdują szczęście?
81. Jeśli pragniesz, aby wszystkie istoty
    Stały się Buddami czczonymi w trzech światach¹⁸,
    Czemu się trapisz,
    Kiedy oddają im honory tu, na Ziemi?
82. Gdy krewny, którym się opiekujesz
    Sam znajdzie środki na życie,
    To czy masz mu to za złe,
    Czy będziesz się cieszyć?
83. Jeśli nawet tyle nie życzysz innym istotom,
    To czy możesz życzyć im Oświecenia?
    Czy Bodhiczitta jest w kimś,
    Kogo złości, że innym powodzi się lepiej?
84. Po co obdarzasz innych?
    Czy prezent trafi w cudze ręce
    Czy zostanie w twoim domu —
    Sam nic nie zyskasz¹⁹!
85. Powiedz, dlaczego nie gniewasz się
    [Na siebie samego], niweczącego zasługi,
    Relacje między ludźmi i godność.
    Dlaczego sam nie stwarzasz przyczyn pomyślności²⁰?
86. Kiedy zrobisz coś złego,
    Nie tylko nie odczuwasz skruchy,
    Lecz na dodatek próbujesz równać się
    Z tymi, którzy robią coś wartościowego.
87. Nawet jeśli twój wróg jest przygnębiony,
    Co cię może w tym cieszyć?
    Po co źle mu życzyć,
    Skoro samo [życzenie] mu nie zaszkodzi?
88. A nawet jeśli cierpi tak, jak mu życzyłeś,
    Czy to dla ciebie powód do radości?
    Jeśli powiesz — „Będę zadowolony”,
    Cóż może być bardziej niebezpieczne?
89. Jeśli złapię się na ten potworny haczyk,
    Zarzucony przez rybaków — zaciemnienia,
    Strażnicy piekieł bez wątpienia,
    Ugotują mnie w swoich kotłach!
90. Pochwały, sława i honory
    Nie tworzą zasługi i nie przedłużają życia.
    Nie dodają sił, nie chronią przed chorobą
    I nie napełniają ciała rozkoszą.
91. Gdybym wiedział, co daje prawdziwą korzyść,
    Czy zacząłbym to bardziej cenić?
    A jeśli mój umysł szuka tylko przyjemności,
    To czy nie lepiej bawić się, pić wino i korzystać z uciech?
92. Ludzie w pogoni za sławą
    Trwonią majątek i narażają życie.
    Jaki sens mają puste słowa [pochwały]?
    Kiedy umrzemy, komu sprawią radość?
93. Kiedy utracimy sławę i pochlebstwa,
    Nasz umysł upodabnia się do małego dziecka,
    Które płacze zrozpaczone
    Widząc, jak rozsypuje się jego zamek z piasku.
94. Słowo nie ma woli,
    Nie ono sprawia, że jestem chwalony.
    To radość osoby, która mnie chwali
    Jest źródłem mojego szczęścia²¹.
95. Co mi z tego, że ktoś znajduje zadowolenie,
    Chwaląc innych albo i mnie?
    Ta radość należy wyłącznie do niego,
    Nie przypadnie mi w udziale ani odrobina.
96. Jeśli zdołam dzielić z nim jego szczęście,
    To powinienem czynić tak zawsze.
    Dlaczego więc jestem nieszczęśliwy,
    Kiedy inni znajdują szczęście w miłości?
97. Niedorzeczna zatem jest radość,
    Rodząca się we mnie Wraz z myślą —
    „Chwalą mnie.”
    To zwykła dziecinada.
98. Sława i pochwały rozpraszają mnie
    I rozwiewają smutek sansary.
    Zaczynam zazdrościć innym zalet
    I złoszczą mnie ich osiągnięcia²².
99. Dlatego ci, którzy usilnie starają się
    Pozbawić mnie sławy i zaszczytów,
    W gruncie rzeczy chronią mnie
    Przed ich zgubnym wpływem.
100. Dążąc do wyzwolenia
     Nie należy wiązać się zaszczytami i bogactwem.
     Jakże więc mogę nienawidzić tych,
     Którzy zdejmują ze mnie pęta?
101. Jak mogę być zły na tych,
     Którzy, jak błogosławieństwo Buddy,
     Zamykają przede mną bramy
     Wiodące ku cierpieniu?
102. Niemądrze gniewać się na kogoś,
     Kto utrudnia mi zebranie zasług,
     Bowiem nie ma cnoty nad cierpliwość.
     W niej właśnie powinienem się doskonalić.
103. A jeśli z powodu moich wad
     Nie okazuję cierpliwości,
     Oznacza to, że sam sobie tworzę przeszkody
     W gromadzeniu zasług.
104. Jeżeli bez pierwszego ogniwa nie powstaje drugie,
     A wraz z pierwszym pojawia się drugie,
     Znaczy to, że pierwsze jest przyczyną drugiego.
     Zatem jak może być ono przeszkodą²³?
105. Żebrak co przybywa na czas,
     Nie jest przeszkodą dla szczodrości.
     I nie można powiedzieć, że ten, kto udziela święceń zakonnych,
     Stanowi przeszkodę w ich uzyskaniu.
106. Na świecie jest wielu ubogich
     Ale nie wszyscy są złoczyńcami.
     Jeżeli nie przysporzyłem bólu innym,
     Mało kto będzie chciał mnie ranić.
107. Jak ze skarbu, który pojawił się w moim domu,
     Bez mojego wysiłku
     Powinienem cieszyć się z nieprzyjaciela,
     Bo on wspiera mnie w działaniach Bodhisattwy.
108. Razem z nim
     Osiągniemy owoce cierpliwości.
     On pierwszy otrzyma je w ofierze,
     Bowiem jest przyczyną cierpliwości.
109. Jeśli powiesz, że wroga nie ma za co szanować,
     Bo nie zamierza ci pomóc w rozwijaniu cierpliwości,
     To za co szanować świętą Dharmę?
     Ona również nie zamierza wspierać twych osiągnięć.
110. „Za co mam szanować mego wroga,
     Skoro zamierza mi szkodzić?”
     Ale czy mógłbym okazać cierpliwość,
     Gdyby uleczył mnie jak lekarz?
111. Jeżeli cierpliwość powstaje
     Tylko w zetknięciu z nieżyczliwym umysłem,
     Oznacza to, że jest on jedyną przyczyną cierpliwości.
     Muszę szanować go jak świętą Dharmę.
112. Pole żyjących, mawiał Mędrzec,
     To Pole Zwycięzców ²⁴,
     Bowiem szanując jednych i drugich,
     Wielu osiągnęło wyższy poziom.
113. Zarówno czujące istoty, jak i Zwycięzcy,
     Mogą rozwinąć właściwości Buddy.
     Dlaczegóż więc nie szanuję żyjących
     Tak samo, jak czczę Zwycięzców?
114. Upodabniają ich, rzecz jasna
     Nie dobre intencje, lecz skutki działania.
     Na tym polega doskonałość żywych istot,
     I dlatego są one równe Buddom²⁵.
115. [Zasługa płynąca] z szacunku do uczciwych istot,
     Świadczy o doskonałości żyjących,
     A zasługa zrodzona z zaufania do Buddy,
     Mówi o doskonałości Buddów²⁶.
116. Żywe istoty są równe Zwycięzcom,
     Bo pomagają uzyskać przymioty Buddy.
     Jednakże nikt z żyjących [swoimi zaletami]
     Nie może równać się z Buddami — bezbrzeżnym oceanem doskonałości.
117. I jeśli ktoś przejawi choćby najdrobniejszą cząstkę
     Niezrównanego nagromadzenia zalet,
     Nawet ofiarowanie trzech światów,
     Nie wystarczy, aby oddać mu cześć.
118. Tak oto żyjący sprzyjają
     Przejawianiu wyższych właściwości Buddy.
     Właśnie z powodu tej więzi
     Należy ich szanować.
119. Cóż zatem, oprócz szacunku żyjących,
     Może być nagrodą
     Dla prawdziwych przyjaciół,
     Przynoszących korzyść bez miary²⁷?
120. Służąc czującym istotom wynagrodzisz tych,
     Którzy poświęcają im życie i schodzą do piekła Awiczi.
     Zatem muszę sprzyjać ludziom,
     Nawet jeśli wyrządzają mi wiele zła.
121. I jeśli dla nich moi Władcy
     Nie szczędzą siebie samych,
     Czemu więc mnie, głupca, przepełnia pycha?
     Czemuż ja im nie służę?
122. Szczęście żyjących daje błogość Najmądrzejszym z mądrych,
     A ich cierpienie przynosi Mędrcom smutek.
     Uszczęśliwiając istoty, darzysz szczęściem Najmądrzejszych z mądrych,
     A przysparzając im zła, przysparzasz go i Mędrcom.
123. Spełnienie pragnień nie daje umysłowi szczęścia,
     Gdy ciało trawi płomień²⁸,
     Podobnie Miłosierni nie są w stanie cieszyć się,
     Gdy czującym istotom dzieje się krzywda.
124. Dlatego ja, com wyrządził wiele zła żywym istotom,
     I zasmucił Wielce Miłosiernych,
     Wyrażam dziś skruchę z powodu złych czynów.
     O, Mędrcy, wybaczcie mi utrapienia, których byłem powodem!
125. Odtąd, aby uradować Tathagatów²⁹,
     Zacznę służyć światu całym swoim sercem.
     Niech miriady istot dotkną stopami mej głowy³⁰
     I strącą mnie na ziemię, [a ja] będę radować Opiekunów Świata.
126. Miłosierni bez wątpienia
     Widzą się we wszystkich żyjących istotach³¹.
     I dlatego istoty te też są Opiekunami.
     Jakże ich nie szanować?
127. Tylko tak³² zdołam ucieszyć Tathagatów.
     Tylko tak zdołam osiągnąć swój cel.
     Tylko tak mogę rozproszyć cierpienia świata.
     Tylko to muszę zrobić.
128. Jeśli na rozkaz władcy sługa
     Dręczy wielu ludzi,
     To nikt przezorny, nawet gdyby mógł,
     Nie będzie na zło odpowiadać złem
129. Widząc, że za sługą
     Stoi moc władcy.
     Nie należy lekceważyć
     Słabych istot, które nam szkodzą,
130. Bo za nimi stoją straże piekieł
     I Miłosierni.
     Przeto raduj żywe istoty
     Tak, jak poddani uszczęśliwiają władcę srogiego.
131. Czy rozgniewany pan mógłby
     Skazać cię na piekielne męczarnie?
     Doświadczysz ich, jeśli
     Przysporzysz cierpień żyjącym istotom.
132. Czyż miłosierny pan mógłby
     Podarować ci stan Buddy?
     Doświadczysz go,
     Przynosząc radość żyjącym istotom.
133. Zatem cóż można rzec o Stanie Buddy...
     Czyżbyś nie widział, że i w tym życiu
     Bogactwo, sława, szczęście —
     Wszystko to owoc radości, podarowanej żywym istotom?
134. Bowiem w sansarze cierpliwość rodzi
     Piękno i zdrowie,
     Sławę, długowieczność,
     I wielki błogostan Czakrawartinów.
     

Przypisy

1

Sanskr. kşânti-pâramitâ.

2

Sugata (t.: bde.gshegs.pa) — cecha, właściwość, przydomek Buddy.

3

Upatruje się tu aluzji do Dhammapady: „wielka cierpliwość — największy ascetyzm” (patrz: Dhammapada, Petersburg: Wydawnictwo Czernyszewa, 1993. Wers 97, str. 184)

4

Ten wiersz znajduje się również w Shiksha Samuccaya (patrz: Bendall C. and Rouse W.H.D: A Compendium of Buddhist Doctrine. Delhi: Motilal Banarsidas, 1971, wers 176)

5

Szantidewa nawiązuje do staroindyjskich ascetów z Karnatu (aktualnie Karnatak, Indie), którzy prześcigali się w dręczeniu własnych ciał, a także wyznawców Kali, którzy przechodzili okropne męki, aby zadowolić boginię.

6

Pierwsze dwie linijki tego wiersza znajdują się w Shiksha Samuccaya (patrz: Bendall C. and Rouse W.H.D: A Compendium of Buddhist Doctrine. Delhi: Motilal Banarsidas, 1971, wers 176).

7

Tyb.: „takie cierpienia, jak ukąszenia żmij i owadów”.

8

Dwie ostatnie linijki tego wiersza zawarte są w Siksa Samuccya (patrz: Bendall C. and Rouse W.H.D: A Compendium of Buddhist Doctrine. Delhi: Motilal Banarsidas, 1971, wers 319).

9

Tyb.: „Wyrzeka się on nieprawości i znajduje radość w cnocie”.

10

Tyb.: „Tak samo, nikt nie chce zaciemnień, a powstają one wbrew naszej woli”.

11

Według Geshe Kelsang Gyatso (patrz: Geshe Kelsang Gyatso: Meaningful to Behold, 1989, wers 27-28) Szantidewa obala tezę niebuddyjskiej szkoły filozoficznej Sankhija. Zwolennicy tej szkoły twierdzą, że istnieje pramateria (sanskr. prakŗti), która jest przyczyną powstania świata, zamieszkujących go istot i obiektów postrzegania zmysłowego. Przy czym sama pramateria jest bezprzyczynowa, niezależna i niezmienna. Wyznawcy tej szkoły twierdzą ponadto, że pramateria stanowi praprzyczynę wszystkich poznawalnych zjawisk. Mówią także o niezależnie istniejącym „ja”. Szantidewa wskazuje na sprzeczność tych twierdzeń. Gdyby pramateria była niezależna, nie mogłaby niczego stworzyć. Gdyby „ja” było niezależne, nie mogłoby postrzegać żadnych zjawisk. Gdyby „ja” było niezmienne, miałoby zawsze jednakową formę lub dźwięk. Jeśli jednak przejawia się w formie różnych zjawisk, wówczas twierdzenie o jego niezmienności jest całkowicie fałszywe. Opierając się na takich rozważaniach, Szantidewa odrzuca istnienie niezmiennej pramaterii i niezależnego „ja”. (Tamże: rozdział IX).

12

Według Geshe Kelsang Gyatso (patrz: Geshe Kelsang Gyatso: Meaningful to Behold, 1989, wers 29-30) Szantidewa podważa koncepcję szkoły Waibhasika o wiecznym i niezmiennym „ja” czyli atmanie. „Gdyby ”ja„ było niezmienne jak przestrzeń, nie mogłoby podejmować żadnych działań. Waibhasika mówi, że choć ”ja„ jest niezmienne, to jednak w określonych warunkach zdolne jest wydać owoce. Szantidewa przekonuje, iż to niemożliwe. Przede wszystkim, czy coś, co jest niezmienne może ulec wpływowi warunków? I czyż może ono zmienić się pod ich wpływem? Zjawisko określa się jako niezmienne, właśnie z tego powodu, że nie podlega ono zmianom. Jeśli ”ja„ jest niezmienne, będzie ono pozostawać takie samo, jak wcześniej, niezależnie od wpływu warunków. Czyż coś, co jest niezmienne, może zrodzić jakiekolwiek owoce? Nie, wszystkie te twierdzenia są bezpodstawne i sprzeczne”. (Tamże: rozdział IX).

13

Szantidewa przedstawia ewentualne zastrzeżenie ze strony niebuddyjskich szkół.

14

Tyb.: „Nie ma nic niemądrego w przekonaniu, że opanowanie gniewu odcina cierpienie”.

15

Tyb.: „ptaki piekielnych światów” zamienione na „strażnicy piekielnych światów”. Las drzew z liśćmi-mieczami jest jednym z piekieł. „Kiedy szukający miejsca na odpoczynek wchodzą do niego i usadowią się w cieniu drzew, zaczynają na nich spadać miecze, które przekłuwają lub odcinają różne części ciała”. „Gdy któraś z istot upadnie, nadbiegają ciemnoczerwone psy, chwytają ją od tyłu i pożerają. Do lasu tego przylega gęstwina żelaznych drzew szalmali... Żyją tam stalowodziobe wrony. Siadają one na ramiona lub głowę i wydziobują oczy.” (patrz: Cze Tshongkapa: Wielki przewodnik po stopniowej ścieżce ku Oświeceniu. T. 1, St.-Petersburg: Nartang, 1994, wers 204-205).

16

Tyb.: „Z powodu pragnień”.

17

„Na przejawionym i nieprzejawionym” znaczy „w tym i w kolejnych żywotach”. Geshe Kelsang Gyatso (Geshe Kelsang Gyatso: Meaningful to Behold. 1989, wers 189), tak komentuje ten wiersz: „Jeżeli nie lubimy być świadkiem szczęścia innych istot, to przestańmy płacić ludziom, którzy na nas pracują, bo to też przynosi im szczęście. Jednak dobrze wiemy, że jeśli nie będziemy wypłacać im pensji, będziemy mieć kłopoty. Pracownicy będą pracować byle jak, albo w ogóle przestaną dla nas pracować i my też nie doświadczymy już szczęścia ani w tym, ani w kolejnym życiu. Tak oto możliwość znalezienia szczęścia w gloryfikowaniu innych podobna jest do płacenia najętym pracownikom, bo z jednej strony przynosi radość im, z drugiej strony służy naszym interesom”.

18

Pod pojęciem „trzech światów” rozumie się trzy poziomy istnienia w buddyjskiej kosmologii: kamaloka — świat zmysłowej percepcji; rupaloka — świat formy i arupaloka — świat bez formy.

19

Szantidewa rozważa zagadnienie zawiści w kontekście rywalizacji mnichów o jałmużnę od ludzi świeckich.

20

Według Geshe Kelsang Gyatso (Meaningful to Behold. 1989, wers 190) „(...) zasadniczą przyczyną posiadania bogactwa, majątku i innych dóbr jest zgromadzenie zasług, które można uzyskać praktykując szczodrość, współczucie oraz rozwijając wiarę w nauki”.

21

Ten wiersz oraz pierwsze dwie linijki wiersza 95 zawarte są w Siksa Samuccaya (patrz: Bendall C. and Rouse W.H.D: A Compendium of Buddhist Doctrine. Delhi: Motilal Banarsidas, 1971, wers 234-244).

22

Tyb.: „Nawet to, co najlepsze, niszczeje”.

23

Geshe Kelsang Gyatso (Meaningful to Behold. 1989, wers 193), następująco komentuje ten wiersz: „Owoc cierpliwości może powstać tylko wtedy, gdy istnieje jego przyczyna — nasz wróg. Bez przyczyny niemożliwe jest pojawienie się owocu. Niesłusznie jest sądzić, że wróg może przeszkodzić nam w praktykowaniu Dharmy”.

24

Dharmasangiti-sutra, Thog., wers 126: „Pole żyjących — to Budda-pole, albowiem właśnie w tej sferze osiąga się właściwości Buddy i nie sposób tu błędnie praktykować”. Geshe Kelsang Gyatso (Meaningful to Behold. 1989, wers 194) tak komentuje ten wers: „Budda Szakjamuni powiedział, że istnieją dwa pola dla wzrastania zasług: sfera oświeconych istot i sfera zwykłych istot. Jeżeli wierzymy w te pierwsze i mamy wolę działać dla dobra drugich, przyniesiemy pożytek jednym i drugim”.

25

Dalaj-lama objaśnia ten wers następująco: „Oczywiście, żywe istoty i Buddowie nie są równi pod względem właściwości. Jednak możemy powiedzieć, że są równi, jeśli chodzi o potencjalną możliwość wspierania nas w nagromadzaniu zasług i osiągnięciu Przebudzenia.” (Tenzin Gyatso, the Fourteenth Dalai Lama: A Flash of Lightning in the Dark of Night: A Guide to Bodhisattva’s Way of Life. Boston&London: Shambhala, 1994, wers 72).

26

Wiersz ten znajduje się także w Siksa Samuccaya (patrz: Bendall C. and Rouse W.H.D: A Compendium of Buddhist Doctrine. Delhi: Motilal Banarsidas, 1971, wers 155).

27

Ten wiersz oraz wiersze 120-134 znajdują się w Siksa Samuccaya (patrz: Bendall C. and Rouse W.H.D: A Compendium of Buddhist Doctrine. Delhi: Motilal Banarsidas, 1971, wers 154-155). Pod pojęciem „prawdziwych przyjaciół, przynoszących niewymierne korzyści” należy rozumieć Buddów i Bodhisattwów, co wynika jasno z następnych wierszy.

28

Obraz ciała ogarniętego płomieniem często wykorzystuje się do zilustrowania względnej natury zmysłowych rozkoszy. Wszyscy mnisi współcześni Szantidewie znali Ogniową Naukę, którą Budda wygłosił po osiągnięciu Oświecenia. W tym drugim z kolei pouczeniu wszystkie doświadczenia zmysłowe Budda porównuje do ognia. (patrz: Rhys Davids & Oldenberg: Vinaja Texts. Part 1. Reprint wydania z 1885 roku, New Delhi: Barnarsidass, 1982, wers 134-135).

29

Tathagata (t.de.bzin bsheg.pa), dosłownie „Tak przychodzący”. W hinajanie to określenie Buddy Szakjamuniego, które mogło być używane w stosunku do każdego Arhata. W tekstach mahajany występuje jako przydomek, miano Buddy.

30

W kulturze indyjskiej stopy uważa się za najniższą część ciała, dlatego dotykanie stopami czyjejś głowy jest oznaką skrajnego lekceważenia. Natomiast skłanianie głowy u czyichś stóp oznacza pokorę i podporządkowanie.

31

Tutaj Szantidewa przypomina o praktyce zamiany siebie na innych, opisanej w rozdziale VIII.

32

Zgodnie z Paňjikâ (patrz: Bodhicaryâvatâra of Šantideva with the Commentary of Paňjikâ of Prajňâkaramati. Edited by P.L.Vaidya. Buddhist Sanskrit Texts, No 12. Darbhanga: The Mithila Institute of Post-Graduete Studies and Research in Sanskrit Learning, wers 114), „tylko tak” znaczy „służąc żywym istotom”.