Esencję nauczania Buddy można zreasumować za pomocą dwóch reguł: pierwsza z nich to Cztery Szlachetne Prawdy, druga — to Szlachetna Ośmioraka Ścieżka. Pierwsza reguła określa sferę doktryny, i podstawowym oddźwiękiem przez nią wywoływanym jest rozumienie; druga określa sferę dyscypliny, w najszerszym tego słowa znaczeniu, i jej podstawowy oddźwięk stanowi praktyka. W strukturze nauczania te dwie reguły zwierają się w nierozdzielną całość zwaną dharma-vinaja, „doktryna-i-dyscyplina”, lub, w skrócie, Dharma. Wewnętrzna jedność Dharmy jest zapewniona przez fakt, że ostatnia z Czterech Szlachetnych Prawd, prawda o istnieniu ścieżki, jest właśnie Szlachetną Ośmioraką Ścieżką, zaś pierwszy czynnik Szlachetnej Ośmiorakiej Ścieżki, prawidłowy pogląd, jest zrozumieniem Czterech Szlachetnych Prawd. A zatem te dwie reguły przenikają się wzajemnie, i są zawarte jedna w drugiej. Formuła Czterech Szlachetnych Prawd zawiera w sobie Szlachetną Ośmioraką Ścieżkę, a Szlachetna Ośmioraka Ścieżka zawiera Cztery Prawdy.
Przedstawiwszy tę integralną jedność, bezcelowym byłoby zadanie pytania, który z dwóch aspektów Dharmy ma większą wartość, doktryna czy ścieżka. Lecz jeśli zaryzykowalibyśmy sformułowanie takiego pytania, odpowiedź musiałaby brzmieć — ścieżka. Ścieżce przysługuje pierwszeństwo, ponieważ jest tym, co przywołuje nauczanie do życia. To ścieżka dokonuje tłumaczenia Dharmy ze zbioru abstrakcyjnych formuł na proces nieprzerwanego przejawiania się prawdy. Daje wyjście z problemu cierpienia, od którego nauczanie się rozpoczyna. I czyni ona cel nauczania, którym jest wyzwolenie z cierpienia, możliwym do osiągnięcia w naszym własnym doświadczeniu, i w tym doświadczeniu nadaje mu autentycznego znaczenia.
Podążanie Szlachetną Ośmioraką Ścieżką jest raczej sprawą praktyki niż wiedzy intelektualnej, lecz aby móc prawidłowo zastosować ścieżkę, musi ona być prawidłowo zrozumiana. W rzeczywistości, prawidłowe rozumienie ścieżki samo w sobie jest częścią praktyki. Jest to aspekt prawidłowego poglądu, pierwszy składnik ścieżki, zwiastun i przewodnik na resztę ścieżki. I tak, choć początkowy entuzjazm może sugerować, iż zadanie intelektualnego zrozumienia można odłożyć na półkę jako przykre, nużące rozproszenie, dojrzałe rozważanie prowadzi do uznania go za bardzo istotny element osiągnięcia ostatecznego sukcesu w praktyce.
Celem niniejszego opracowania jest sprzyjanie właściwemu rozumieniu Szlachetnej Ośmiorakiej Ścieżki poprzez badanie jej ośmiu czynników i elementów składowych, tak aby określić dokładnie jakie wymagania pociągają one za sobą. Chciałbym być zwięzły, używając jako szkieletu całej konstrukcji własnych słów Buddy, wyjaśniających elementy ścieżki, tak jak znajdujemy je w Sutra Pitaka Kanonu Palijskiego. Mając na względzie czytelnika, mającego ograniczony dostęp do tekstów źródłowych, nawet w tłumaczeniu, starałem się ograniczyć mój wybór cytatów tak bardzo, jak to tylko możliwe (lecz nie całkowicie), do tych pochodzących z klasycznej antologii Czcigodnego Nianatiloka pt. „Świat Buddy”. W niektórych przypadkach fragmenty pochodzące z tej pracy zostały nieznacznie zmodyfikowane, tak aby były zgodne z preferowaną przeze mnie formą przekładu. Dla wzmocnienia znaczenia czasami posługiwałem się komentarzami. W szczególności w moich rozważaniach o skupieniu i mądrości (rozdział VII i VIII) w dużym stopniu polegałem na tekście „Visuddhimaga” („Ścieżka oczyszczenia”), rozległej encyklopedycznej pracy, systematyzującej praktykę na ścieżce w sposób szczegółowy i zrozumiały. Ograniczenia miejsca nie pozwalają na szerokie omawianie każdego z czynników. Aby zrekompensować tę konieczną skrótowość załączyłem na końcu listę zalecanych lektur, w których czytelnik może znaleźć dalsze szczegóły wyjaśniające poszczególne elementy ścieżki. Dla całkowitego wypełnienia zobowiązania wobec praktyki, zwłaszcza na zaawansowanych etapach skupienia i wglądu, byłoby, jednakże, niezwykle pomocne, aby posiadać kontakt z odpowiednio wykwalifikowanym nauczycielem.
Bhikkhu Bodhi